Dette gir rapporten om den mentale helsa til Behring Breivik svar på

Kan Anders Behring Breivik dømmast til fengselsstraff?

Det er det store spørsmål som dei sakkunnige rettspsykiatrane gjev sitt svar på når dei tysdag leverer sin rapport til tingretten.

• LES OGSÅ: Har konkludert om Breiviks helse

Spørsmålet kan verka absurd når mannen står bak ein blodig massakre utan sidestykke i Noreg etter Den andre verdskrigen.

Men Behring Breivik kan berre få fengsel dersom han blir erklært tilrekneleg på gjerningstidspunktet, i tråd med straffelova.

Har granska barndomen

Sidan slutten av august har dei sakkunnige, rettspsykiatrane Torgeir Husby og Synne Sørheim, jobba med rapporten om den mentale helsa til Behring Breivik.

(Sjå faktaboks om sakkunnig-rapporten nedst i saka)

Rapporten, og ikkje minst konklusjonen i denne, blir eitt av dei viktigaste dokumenta i rettsprosessen mot den terror-sikta 32-åringen.

Konklusjonen frå dei sakkunnige vil nemleg leggja sterke føringar for den endelege straffeutmålinga i rettssaka, som startar 16.april 2012.

Gjennom observasjonar og 13 samtalar med den terrorsikta har Husby og Sørheim danna seg eit bilete av sinnstilstanden og personlegdomen til Behring Breivik. Dei har blant anna spurt om barndom, oppvekst, skulegang, arbeid og relasjonar.

• LES OGSÅ: Breivik nekter å la seg undersøke av norske leger

Kan sleppa fengsel

Hovudmålet med rapporten er å gje svar på om den terrorsikta er strafferettsleg tilrekneleg eller ikkje. Den vil også gje svar på om Behring Breivik lir av personlegdomsforstyrringar.

Det er dessutan venta at dokumentet inneheld ein grundig gjennomgang av barndomen til den sikta, ungdomstida hans og episodar i fortida hans som kan vore utslagsgjevande for at han som 32-åring blei den verste terroristen i Noreg nokosinne.

Ugangspunktet for dei sakkunnige er alltid at den sikta er tilrekneleg. Blir Behring Breivik vurdert tilrekneleg i retten, kan han få 21 års fengsel med forvaring i inntil 21 år. Etterpå kan forvaringa bli forlenga, med inntil fem år om gongen.

Dersom retten vurderer han som ikkje tilrekneleg, kan han ikkje dømmast til fengsel, forvaring, samfunnsstraff eller bot.

Men Behring Breivik vil uansett bli sperra inne.

– Strengt regime

Blir Behring Breivik erklært utilrekneleg av retten, blir han nemleg overført til soning under tvinga psykisk helsevern. Han blir dermed lagd inn på ei regional, psykiatrisk tryggingsavdeling for behandling.

– Desse avdelingane har eit strengt regime og er på ingen måte ei lausare form for soning enn fengsel. Sikringa vil vera så god at det ikkje er mogleg å rømma, fortel Kjersti Narud, som er spesialist i psykiatri ved Kompetansesenteret for tryggings- fengsels- og rettspsykiatri.

Ifølgje Narud vil kvardagen for Behring Breivik bli nesten lik på ei psykiatrisk tryggingsavdeling som i fengsel.

– For han vil nok tilværa fortona seg som ganske lik. Den største forskjelen er at det her er fagpersonell som kan gje han behandling som ikkje fengselsbetjentar gjer, seier spesialisten.

Under tvinga psykisk helsevern vil fagpersonell vurdera helsetilstanden til Behring Breivik kontinuerleg, og vurdera om institusjonen framleis skal ha han der.

Kvart tredje år må retten handsama vedtaket på ny. Dersom Behring Breivik på eit tidspunkt blir erklært frisk, kan han bli utskriven og dømd til å sona resten av straffa si i fengsel.

Fire av fem tilreknelege

I Noreg er det høg terskel for å vurdera ein sikta person som utilrekneleg. Ein skal kunne stå til ansvar for eigne handlingar, fram til det motsette er bevist.

Ifølgje rettspsykiatar Pål Grøndahl kom det i fjor ut rundt 360 rettspsykriatiske erklæringar.

– I fire av fem saker har dei sakkunnige vurdert den aktuelle personen som tilrekneleg, opplyser Grøndahl.

Fire faktorar kan gje grunnlag for å bli vurdert strafferettsleg utilrekneleg, ifølgje straffelova §44. Personen er utilrekneleg dersom han:

1. var psykotisk på gjerningstidspunktet
   Medisinsk tilstand der forholdet til verkelegheita er vesentleg forstyrra (t.d. schizofreni, paranoia, bipolar liding).
   
2. var medvitslaus på gjerningstidsunktet
   Ein skil mellom absolutt medvitsløyse (koma) og relativ medvitsløyse (hypnose, søvngjengeri, visse febertilstandar, epileptiske tåketilstandar og søvndrukkenskap).
3. er sterkt psykisk utviklingshemma
   Personar med IQ under 55 og lågt praktisk funksjonsnivå som ikkje evnar å skilja mellom rett og galt.
4. var ung på gjerningstidspunktet
   Under 15 år.