I år er det er 53. gongen Tarjei Vesaas' debutantpris blir delt ut, og juryen er det litterære rådet i Den norske forfatterforening. Det er ein jury det står respekt av. Ikkje dermed sagt at vala dei gjer er udiskutable.
For dette er ein pris som skal gå til ein forfattar som truleg enno ikkje har skrive si beste bok.
Den nye ordninga er eit godt grep
Skal rådet gå for den mogne debutanten som har lagt debutantgreiene bak seg allereie før første bok kom ut? Skal dei gå for det friske og ferske som har nybyrjarfeil, men som likevel ber bod om talent? Er originalitet eit kriterium her? Bør debutanten ha valt eit viktig tema?
I møte med nykommarane er det mange dilemma for rådet, og den nye ordninga med å nominere eit lite utval nokre veker før utdelinga er eit godt grep. Slik kan ein både vise fram meir av breidda som finst og nokon av dei mest interessante namna.
Dei to føregåande åra har det vore tre nominerte, i år er det altså fire. Rådet har nytta høvet til å vise fram ein variasjon, og alle bøkene har kvalitetar. At dei ikkje har nominert den opplagt beste boka frå i fjor er litt forvirrande, eg kjem tilbake til det.
Dei nominerte er…
To diktsamlingar og to romanar har kome gjennom nålauget.
Maria Navarro Skarangers roman «Alle utlendinger har lukka gardiner» kom tidleg i fjor vinter og fekk eit stort og entusiastisk publikum.
På eit norsk som har raus distanse til norsk grammatikk, skildrar ho livet til ein fjortis på Romsås. Det handlar om familieforhold, klassen, venninner, forelskingar. Svært vanlege fjortistema heile vegen, mindre vanleg er det med slike romanar frå fleirkulturelle drabantbyar. Romanen har høg sjarmfaktor og tek det fleirkulturelle som eit gitt utgangspunkt, du må berre takle det:
Romsås er heilt klart mindre ugjennomtrengeleg etter denne innføringa i fleirkulturelt fjortisliv.
- Les:
Kenneth Moes roman «Rastløs» er ein roman med mange forgjengarar, her møter vi eit «jeg» som fortel om ei djup og varig kjærleikssorg og om målet med å skrive denne romanen.
Boka er, ifølgje den namnlause hovudpersonen, dels eit brev til den han er forelska i, men det er også meir:
Sjølvmedlidande klaging og skildring av forfall er ingen sikker vinnar, men Moe gjer det med intensitet, nerve, humor og innimellom nesten aforismeaktige oppsummeringar av typen:
Hvor mye kan man egentlig lære om livet gjennom sprekker i persiennene?
Slik går forteljaren i ein interessant, kritisk dialog både med livs- og skriveprosjektet. Dei to nominerte romanane begge er tynne og skrivne i første person. Dei er lagt til ein avgrensa epoke i livet og skildrar denne, meir enn å fortelje ei historie. Begge har humor. Men dei skil seg sterkt frå kvarandre i språk, stiltone og tematikk.
- Les:
Maria Dorothea Schrattenholz debuterer med diktsamlinga «Atlaspunkt» og her snakkar vi om debutanten som framstår som mogen forfattar frå første bok.
Her er vi med på ei reise til Mars, tur og retur, trur eg. Boka er delt opp i fire bolkar og skildrar eit slags forløp. Det opnar kanskje med at jorda blir skapt, og det endar kanskje med at vi prøver på nytt. Dikta er mangetydige, sanselege og sterkt bildeskapande. Heilt sikkert er det likevel at mennesket er prisgitt naturen:
Fanget i oksygenet men med frihet til å puste
Tilnærminga til desse veldige spenna som diktsamlinga legg opp til, er både naturvitskapleg og eksistensiell. Dette er ei bok som står seg på å bli lesen fleire gonger.
- Les:
«Kun en liten del av universet» av Paal Maage Elstad er den mest typiske debutboka av dei fire, i den forstand at eg her ser ein lovande forfattar som er ujamn og litt uklår.
Dei uvanleg mange tomme sidene i boka skaper ei forventning om at det her er snakk om dikt med ei slik tyngd at lesaren treng fleire blanke ark å kome seg på før neste leseøkt. Slikt spenner forventningane. Dikta greier ikkje heilt å halde tritt med desse materielle vilkåra, men dei spenner over mange ulike tema, der sorg, kjærleik og undring over naturen er det eg ser tydelegast.
Det er alltid vanskeleg å skilje mellom det gåtefulle og mangetydige (bra) og det uklåre og kryptiske (ikkje så bra) innanfor poesien. Til dømes denne:
Gode og onde navn. Vi velger stadig galt
Er den så banal som eg trur, eller ligg det noko her som andre får mykje ut av? Sanneleg om eg veit. Eg skal la tvilen kome debutanten til gode og sitere eit dikt som eg likte godt:
Er det ein vinnar her?
For eigen del vil eg heie på Moe for ein enkel tekst med sterkt eksistensielt trykk om eit enkeltindivid, og på Schrattenholz for ei mangetydig, vakker og tankestimulerande diktsamling om kloden, universet og mennesket, ei bok eg enno ikkje er ferdig med etter å ha lese ho to gonger.
Dei to andre vil eg også gjerne lese meir av, for alle dei fire nominerte er talentfulle, det skulle også berre mangle.
Men apropos mangel: eg vil nødig vere ein party-killer like før prisen skal delast ut, men kjære det litterære rådet: Den aller beste debutboka som kom ut i fjor var «Rønneimperiet» av Hanna Dahl. Det er merkeleg at den ikkje er nominert.
Ei velvillig tolking av denne forbigåinga kan vere at Vesaas la vekt på at prisen skulle gå til unge forfattarar. Greitt nok, og prisen går vanlegvis til unge forfattarar, men det finst debutantar både i førti- og femtiåra på lista over vinnarar. No er det for seint, og Dahl vil sikkert få prisar seinare i forfattarskapen sin om ho held høgden.
Denne forbigåinga skal ikkje brukast mot dei fire forfattarane som faktisk er nominert, og som har skrive bøker eg har hatt stor glede av å lese. Det står bra til i norsk samtidslitteratur for tida.
-
