Brevet som forsvann

Mange fenomen får si historie først etter at dei har blitt nett det: historie. Når noko dukkar opp i bakspegelen, ser ein tydelegare kva tida har fare forbi, og dermed er tida inne for å grunne over kva det var som gjekk tapt. I dette tilfellet altså brevet: Den handskrivne meldinga på papir til ein ven, postkortet frå eit eller anna feriemål, eller den fryktelege konvolutten frå eit forlag med eit refusert manus i.

Det var den siste situasjonen som sette redaktøren for denne antologien på ideen. Den hardt prøvde forfattarspiren i Gunnar Lundes novelle «Postbudet» inspirerte til ei utforsking av fenomenet brev i posten, levert av postmannen i di personlege postkasse. Ni nolevande forfattarar er med, novellene deira omkransar Gunnar Lundes postthriller frå 1969, eit årstal der eit brev og ein postmann kunne bli del av ei historie utan verken tidsreiser eller andre krumspring.

Tjuvlesaren

Ein tematisk antologi, der temaet er i ferd med å bli irrelevant anna enn som noko tapt. Er det ein god ide? Har det inspirert forfattarane, eller blei det ei tvangstrøye?

Fleire har late seg inspirere av slike som spionerer på andres tekstar, vi snakkar om tjuvlesarar. Levi Henriksen, som suverent let tid vere tid og får kjærleiksbrev til å fly fram og tilbake over Atlanteren, gjer postmannen til tjuven: Den forvitne og forelska Henry Bukåsen har sine metodar og held full oversikt over korrespondansen og vel så det. Hjå Annette Mattsson er det ei mor som kontrollerer sonens sms-korrespondanse med ei ung kvinne som slett ikkje er god nok for gullguten. Papirbrevet er her eit litterært unødvendig haleheng mot slutten av ei elles velskriven og riktig ubehageleg novelle.

Fornying av postnovella?

Mattsson er i godt selskap; i grovt rekna halvparten av novellene er post og brev nokså nøytralt klistra på i periferien av historiene, om det då ikkje er heilt fråverande. Heivoll let til overmål hovudpersonane emigrere til Amerika, men nei, ikkje eit amerikabrev i sikte. Berre tilbakebetaling av lånet for billetten går gjennom postvesenet her, det tek ei halv setning og er meir ei for ei saksopplysning å rekne.

Annleis hjå Vidar Kvalshaug. Han let oss møte ein senil postsorterar i det heilt greie året 1973. Det meste er utydeleg i minnet til den gamle, men ikkje norske postnummer: Sei 4521 og vår skrøpelege heltinne svarer «Lindesnes» utan å nøle. Denne slitaren er nok til ei heil og grunnleggjande postrelevant novelle, men Kvalshaug køyrer etter prinsippet «more is more» og dermed dukkar ei historie frå fortida opp, noko som verken styrkar postrelevansen eller novella.

Postgang og lidenskap

Den berande novella i samlinga er heit klart Gunnar Lundes «Postbudet» frå 1969. Der er begjæret etter ein konvolutt med grøn skrift så sterkt i hovudpersonen at det går på livet laus. Ei god norsk novelle om postgang og lidenskap.

Kva så med boka «Det kom et brev»?

Som allereie antyda, berre eit mindretal flettar posttematikken inn på ein relevant måte. Det verkar ikkje som godhug for tematikken har vore avgjerande for utvalet av novellistar. Dette er eit minus, sjølv om ein velvillig lesar kan meine det illustrerer det i og for seg innlysande: Lagnaden kjem ikkje lenger pr. brev, med mindre det er kreftregisteret eller skatteetaten som melder seg.

Antologiar er ein bra ting

Men dermed er ikkje alt sagt: Fleire noveller er riktig velskrivne og ville kanskje aldri blitt til utan eit puff frå Liv forlag. Det går altså an å sjå bort frå heile tematikken og lese antologien som eit utval av nye, norske noveller.

Antologiar med kortare tekstar er i det heile ein strålande ide. Om valet av forfattarar er godt, vil slike antologiar gje ei kjensle av oversikt over kva som skjer i tekstfloraen. Dette blir ein ekstrabonus i tillegg til leseopplevingane. Det med tematikk er eg derimot usikker på, i alle fall om den skal vere på bestilt på førehand.

• Fersk lyd om bøker – NRKbok podcast