Frigjering i skuggen av sterke menn

I ni år, frå midt på 1970-talet, budde Wencke Mühleisen i det berykta AAO-kollektivet i Friedrichshof , Austerrike. Ungdommar fødd av krigsgenerasjonsforeldre ropte der ut sitt raseri og si fortviling over autoritetar og kjernefamilie i ein performance-aktig, Reich-inspirert terapi der målet var ei radikal frigjering av mennesket så vel som av samfunnet.

Den berømte promiskuiteten i kollektivet hang nøye saman med kampen mot privat eigedomsrett: medlemmene skulle ikkje eige verken materielle verdiar, sex-partnarar eller barn.

På tiltalebenken

Det utopiske prosjektet gjekk ettertrykkjeleg i grøfta rundt 1990. I boka «Kanskje det ennå finnes en åpen plass i verden» rettar Wencke Mühleisen eit kritisk blikk på ideen, realiseringa av ideen, kva som gjekk gale og kvifor. Det er interessant nok, men her er også meir:

Forfattaren plasserer seg sjølv på tiltalebenken og tek eit oppgjer med sin eigen manglande vilje til å sjå det som burde vore tydeleg lenge før, ho minner seg sjølv på kor søtt makta smakte då ho kom i posisjon innanfor det strenge hierarkiet som utvikla seg, og korleis lojalitet til ein grandios ide kan få deg til å gjere ting som i ettertid verkar lite tiltalande.

Fars krig

Men her er endå meir: Det som sette i gang dette skriftlege oppgjeret, var eit tretti år gammalt brev frå far, som dukka opp under ei opprydding i heimen. Far var austerrikar med røter i Slovenia. Han kjempa på tysk side under krigen, noko som var lite kommunisert i barndomsheimen. Haldningane hans kom til overflata då han nekta å møte mannen til Wenckes søster, ein nigerianar.

I brevet søkjer han forståing hjå Wencke: «Jeg var med på denne krigen for mitt folk, for min overbevisning og for det samfunnet som skapte meg. Da finnes det ikke noe alternativ… Jeg kan ikke forråde min familie, og det vil jeg gjøre hvis jeg lurer inn en neger og aksepterer han som familiemedlem. (…) Jeg håper, Wencke, at du forstår meg? Du lever jo også for din overbevisning, mot strømmen.»

Fars appell om forståing for slike standpunkt, skakar naturleg nok den politisk radikale feministen. Ho må finne meir ut om far og om kva som bind dei saman. Dermed blir dette ei historie om ei slekt, om far og dotter, om livsval og om personleg ansvar.

Bakom susar den store historia om kva to verdskrigar har gjort med Europa, og aller tettast innpå gnissar ei vedvarande uro for evna og viljen til å gløyme, fortrenge og omtolke det ein ikkje kan stå inne for.

Ei insisterande, utforskande stemme

Det er mykje å gape over i ei middels tjukk bok som eg vegrar meg for å kalle roman, sjølv om det står på framsida. Men same kva ein kallar verket: Dette er ei uvanleg klok og inntrengande historie som held lesaren fast frå første til siste side.

Det å få førstehandsskildringar frå den indre livet i eit AAO-kollektiv og høve til å sitje ringside under heftige «Selbstdarstellungen» har sjølvsagt noko pikant over seg som ein ikkje skal bagatellisere, men det er likevel ikkje det

Sterkast er stemma som fører ordet. Stemma som grev og spør og prøver å finne ut av kva som fekk far til å bli nazist. Stemma som utforskar kva som skjedde i AAO-kollektiva der eit sterkt ønske om frigjering og antiautoritære livsformer gradvis utvikla seg til eit streng hierarkisk samfunn der folk var redde for å trø feil og hamne i unåde.

Kunne det gått bra, viss berre…?

Kunne det radikale eksperimentet ha gått bra, viss ikkje det blei styrt av den svært dominerande kunstnaren Otto Muehl? Er det nokon mekanismar her? Var mor inne på noko då ho kalla Muehl for «Hitler»?

Kunne ho sjølv ha vore med på å endre kursen den gongen ho sat høgt oppe i hierarkiet som etterkvart utvikla seg? Finst det andre alternativ enn å følgje med straumen eller å danne heilt eigne samfunn?

Spørsmåla har relevans langt utover forfattarens eige liv.

Korleis verka terapien?

Og apropos forfattarens eige liv: Om ein skulle sakne noko, så ligg det der. For trass i at Mühleisen går tett inn på eigne val og tilkortkomingar, finst det likevel ein distanse i teksten. Ein må kunne gå ut frå at år med kollektiv utagerande terapi og minimalt med privatliv må ha gjort noko med henne som person. Kva?

Indirekte er dette kommunisert gjennom at notidsplanet i romanen er heilt folketomt, om ein ser bort frå informantar ho møter når ho leitar etter fars historie. Det som måtte finnast av barn, sambuarar, slekt, vener og kollegaer i forteljarens notid har ikkje kome med.

Ikkje at eg ønskjer å bli kjent med slekt og vener og få vite kva dei har å stri med, slett ikkje. Men kva eit ekstremt kollektivt liv gjer med relasjonar, grensesetjing og trong for å skjerme seg, skulle eg gjerne visst meir om. Kva – om noko – som kan vere verdt å bere med seg av alternative livsformer inn det noverande er også lite kommunisert, utover det vage ønsket om ein open plass i verda.

Ei vesentleg sjølvframstilling

Når det er sagt, står det stor respekt av måten forfattaren går inn og undersøkjer det problematiske i eiga livshistorie på.

«Kanskje det ennå finnes en åpen plass i verden» er ei vesentleg sjølvframstilling, sjølv om den er meir analytisk og mindre ekspressiv enn dei AAO-kollektivet kunne varte opp med.