Vestlandsspråket som forsvann

- 'Esten ass Ans', veit de kva det betyr?

Spørsmålet møter undrande blikk frå 8-åringane ved Alnes skule utanfor Ålesund:

- Nei....
- Det betyr 'hesten hans Hans'.

Borna ler. Halvemålet har dei aldri høyrt om.

Terga gamlekarane

- Gamlekarane snakka halvemål så det gneistra etter, og me unggutane som høyrde på hadde moro med dei.

Lars Petter Alnes, Einar J Alnes og Einar K Alnes er alle kring 80 år. Då dei voks opp var halvemålet vanleg heime.

- Han far var grådig til å snakke halvemål. Han kalla guten min, Espen, for Hespen, hugsar Einar J.

Sjølve plasserer dei tre h-lyden slik nordmenn flest gjer, berre somme setningar på halvemål snik seg inn ein gong iblant.

Den lunefulle h-lyden

- I halvemål kuttar ein ut h'en i ord som startar med h. Dessutan føyer enkelte til h i ord som startar med vokal.

Helge Sandøy, professor i nordisk ved Universitetet i Bergen, forklarar korleis 'han Ola' blir 'an Hola'.

- Dette var vanleg langs kysten frå Nordre Sunmøre til Øygarden i Hordaland. Ein fann det òg i indre deler av Nordfjord, men i dag er det lite att av halvemålet.

Jakta på halvemålet, reportasje i Språkteigen.

Borna retta på far

Det er gjerne foreldre som brukar å rette på borna sitt språk, men i ein 50 år gammal reportasje møter me sunmøringar som blir retta på av borna sine.

- Me er skamfulle. Dei som veks opp i dag pratar rett.

Dette svaret fekk NRK-reporter Arne Græsdal då han i 1959 leita etter halvemålsbrukarar på Sunmøre.

- Har du born? spør Græsdal.
- Ja, to. Dei kjem heim frå skulen og seier: 'Du må snakke rett, far. Du pratar mykje halvemål'. Difor tek eg meg saman, svarar sunmøringen.

Høyr reportasjen frå 1959.

Saknar ikkje halvemålet

- Det kan nok stemme at me terga gamlekarane litt, seier Einar J Alnes.

Hverken han, Einar K eller Lars Petter tykkjer det er dumt at halvemålet er forsvunne frå Alnes.

- Det er heilt greit. Me får snakke som vanlege folk.

Kvil i fred

Språkforskar Helge Sandøy er litt meir vemodig.

- Når visse språkdrag blir stigmatiserte kan det gå så gale som i dette tilfellet. Halvemålet blei latterleggjort, medan andre lokale språkdrag ikkje blei det.

Men det som blir latterleggjort kan òg fascinere. Eit kjapt søk på nettet viser tydeleg at den oppveksande generasjonen har sansen for det som er anleis:
Aina si oldemor snakka halvemål

Om ei gravskrift frå Sunmøre skriv Ida Martine (20) på bloggen sin:

- Det er det vakreste farvel til en liten pike jeg har sett.

Hinkje oppar o meir,
hinkje dansar o meir,
hinkje plukkar o blomar
på markijne meir.

Og ikkje snakkar ein halvemål på Vestlandet meir.

Høyr meir om halvemålet i Språkteigen søndag 21. mars.

Språkteigen finst òg på Facebook , på Twitter , og som podkast .